‘Who goes there?’ – Dylan Thomas’ ‘A Story’

‘There’s no real beginning or end and there’s very little in the middle.’ Mae Katie’n edrych ar ‘A Story’ gwych Dylan Thomas.

Ar 9 Ebrill 1953, ymddangosodd Dylan ar y teledu am y tro cyntaf mewn rhaglen o’r enw Home Town – Swansea. Roedd y rhaglen hefyd yn cynnwys Vernon Watkins, Alfred Janes a Daniel Jones. Ar 10 Awst yr un flwyddyn, ymddangosodd am yr eildro, y tro hwn mewn pennod o gyfres o’r enw Speaking Personally. Yn y bennod honno, adroddodd ‘A Story’ (a alwyd hefyd yn ‘The Outing’ yn ddiweddarach). Er, yn ôl Paul Ferris yn Dylan Thomas – The Biography, roedd gan Reolwr Rhaglenni Teledu yn Llundain amheuon, roedd adolygiadau yn y papurau cenedlaethol yn gadarnhaol, gydag un yn cyfeirio ato fel ‘pleser’ a Reginald Pound – yn The Listener (20 Awst 1953) – gan ddweud ei fod bron iawn â bod yn ’tour de force’ ar y teledu. Roedd hyn yn rhyfeddol o ystyried, fel y nododd Ferris, fod y sgript yn dal yn anghyflawn pan gyrhaeddodd i’w darlledu. Fe’i darlledwyd o Lyfrgell y Deon yng Nghadeirlan Llanelwy yng Ngogledd Cymru a chyhoeddwyd y sgript am y tro cyntaf yn The Listener ar 17 Medi 1953. Er, yn anffodus, nad yw’r ffilm wedi goroesi, mae’n bosib clywed y trac sain a gwrando ar Dylan yn adrodd yr hanes o hyd.

Mae Caitlin, yn Caitlin: Life with Dylan Thomas yn disgrifio ‘A Story’fel un o ‘straeon byrion mwyaf llwyddiannus’ Dylan. Mae’n sicr yn un o fy ffefrynnau. Mae’n adrodd stori syml grŵp o bobl yn mynd ar daith flynyddol i Borthcawl mewn siarabáng. Er mai Porthcawl yw’r gyrchfan fwriadedig, mae’r siarabáng yn stopio ym mhob tafarn ar hyd y ffordd a dydyn nhw ddim yn cyrraedd y môr.

Yr hyn rwy’n ei fwynhau’n arbennig yw’r disgrifiadau gwych o’r cymeriadau, yn enwedig y rhai o ewythr a modryb y bachgen bach. Mae’r delweddau y mae Dylan yn eu creu o’r ddau yn bleser i’w darllen, yn arbennig ei ddefnydd o gyffelybiaethau a throsiadau. Er enghraifft, disgrifir ei ewythr fel un sy’n rhy fawr i’r tŷ: ‘like an old buffalo squeezing into an airing cupboard’ and ‘as he ate the house grew smaller’. We are given, in contrast, a mouse-like image of his aunt who is described as leaving the room to ‘squeak in a nook or nibble in the hayloft.’ Ar un achlysur, heb wybod yn union lle’r oedd ei fodryb, mae’n bwrw amcan ‘[p]erhaps she was inside the grandmother clock, hanging from the weights and breathing’. Dywedir wrthym, ‘She was so small she could hit him only if she stood on a chair’, ffaith a fyddai’n destun tipyn o ddoniolwch yn ddiweddarach yn y darn pan ddewisodd ei ewythr fynd ar y daith yn hytrach nag aros gyda hi.

Mae llawer iawn ynghylch y cymeriadau yn cael ei bortreadu gyda deialog. Fy ffefryn personol yw Mr Weazley, sydd â jôcs un llinell gwych. Ni chafodd y ffaith bod bachgen bach yn cael mynd gyda nhw, fawr o argraff arno; ‘Boys is nasty’, meddai. Pan mae rhywun arall yn tynnu sylw at y ffaith ei bod yn well dod â bachgen bach na thad-cu, mae’n ymateb, ‘Grandfathers is nasty too’, cyn cyfaddef, ‘I’m a grandfather.’ Ar ôl iddyn nhw ddechrau ar eu taith, mae’n gofyn iddyn nhw droi nôl am ei fod wedi anghofio’i ddannedd. Pan fydd yn esbonio y gallai fod eu hangen arno rhag ofn y bydd angen iddo wenu, mae ymateb unfrydol sef ‘Not you.’ Trwy gydol y daith mae’n galw’n aml arnyn nhw i stopio’r siarabáng – fel arfer wrth i dafarn ymddangos ar y gorwel – oherwydd ei fod yn ‘dying of breath’.

Adroddir y stori o safbwynt y bachgen ifanc ac mae rhai arsylwadau hyfryd o safbwynt plentyn. Ar un achlysur mae’n mynd i mewn i’r dafarn ac yn sylwi mai prin y gallai adnabod yr aelodau: ‘They had all changed colour.’ Mae hefyd yn nodi, ‘On the floor was broken glass and Mr Weazley.’ Mae’r sylwadau cynnil hyn i gyd yn ychwanegu at gomedi cyffredinol y darn.    

Beth ddaw o’r teithwyr dewr hyn? Ydy Bob the Fiddle yn cael cosb haeddiannol am ddwyn arian o gronfeydd y trysorlys? Ydy’r trysorydd newydd, Benjamin Franklyn, yn llwyddo i ddianc rhag edrychiad gwyliadwrus Will Sentry? Beth sy’n digwydd pan fydd plismon, gyda’i “’buttoned, blue voice’, yn eu dal i gyd yn yfed mewn tafarn sydd ar gau? Fe’ch gadawaf i chi ddarllen drosoch eich hun. Mae ‘A Story’ ar gael ar hyn o bryd yn Collected Stories a’r Dylan Thomas Omnibus.  

Katie Bowman, Canolfan Dylan Thomas

This post is also available in: English