Florence Thomas: Rhan 6

Yn chweched blog ei chyfres sy’n canolbwyntio ar Florence Thomas, mae Katie yn edrych ar y newidiadau dramatig a achoswyd gan gychwyniad y rhyfel.

Pan gychwynnodd y rhyfel, ymunodd Nancy â Byddin Diriogaethol y Menywod a daeth yn yrrwr i’r swyddogion. O ran Dylan, yn ôl Andrew Lycett yn Dylan Thomas: A New Life, roedd DJ a Florence yn awyddus iddo gael ei weld yn gwneud gwasanaeth rhyfel defnyddiol. Dywedodd Florence wrth Nancy fod Dylan wedi ymuno â’r fyddin, ond nid oedd hyn yn wir; Methodd brawf meddygol y fyddin ac yn ddiweddarach bu’n gweithio ar ran y Weinyddiaeth Wybodaeth yn ysgrifennu sgriptiau ffilm i hysbysu’r cyhoedd a hybu morâl.

Ym 1940, priodasau eu plentyn oedd wedi peri’r pryder mwyaf iddynt. Roedd Nancy a Haydn wedi ysgaru ac mae’n ymddangos bod Florence yn ei chael hi’n anodd dod i delerau â hyn, ac roedd yn ofni y byddai’r teulu’n colli parch o ganlyniad. Mae Paul Ferris, yn nodi yn Dylan Thomas: The Biography, flynyddoedd yn ddiweddarach, ar ôl i Nancy briodi eto, fod Florence wedi dweud wrth ei ffrind Ethel Ross fod Haydn wedi marw. Fore trannoeth, cyfaddefodd y canlynol: ‘He isn’t dead, but I didn’t want to say she’d been divorced. I’ve always told a white lie for Nancy’s sake…’.

Roedd sefyllfa Dylan gartref hefyd yn destun craffu. Roedd Caitlin wedi dweud wrth Dylan ei bod hi’n mynd i ymweld â’i rieni a threulio peth amser yn Nhalacharn, ac y byddai i ffwrdd am gyfanswm o dair noson. Fodd bynnag, roedd hi’n bwriadu treulio un o’r nosweithiau hynny gyda William Glock mewn gwesty yng Nghaerdydd, yn yr hyn a ddisgrifiodd fel ei ‘charwriaeth ddifrifol gyntaf’ ers priodi Dylan. Roedd y cyfarfod yn aflwyddiannus ond roedd Florence, gan wybod mai dim ond dwy noson oedd Caitlin wedi treulio gyda nhw, wedi  tynnu sylw Dylan at yr anghysondeb yn nhaith Caitlin. Meddai Caitlin yn Caitlin: Life with Dylan Thomas ‘this farce turned into a real drama when his wretched mother gave the game away… She wrote to Dylan, and he realised.’

Ym mis Chwefror 1941, cafodd Abertawe ei bomio’n drwm a phenderfynodd Florence a DJ symud i Lansteffan. Roedd ewythr Dylan, y Parchedig David Rees (a oedd wedi honni unwaith y dylai Dylan fod mewn gwallgofdy ac yr oedd Dylan wedi ysgrifennu cerdd yn cynnwys y llinell ‘I hate you from your dandruff to your corns’ amdano) wedi marw yn 1939, ac roedd Florence wedi bod yn ymweld â’i weddw, ei chwaer Dosie, yn rheolaidd i ofalu amdani. Ym mis Ebrill 1941, bu farw Dosie a phenderfynodd DJ a Florence symud i’r bwthyn a oedd yn wag erbyn hyn. Roedd chwaer Florence, Polly, yn byw yn y bwthyn cyfagos lle’r oedd yn gofalu am eu brawd Bob. Yn ôl Ferris, roedd Polly yn glebryn ac roedd DJ wedi’i siomi gan y posibilrwydd o gael perthnasau ei wraig ar garreg y drws. Fodd bynnag, byddai byw ym Mlaen Cwm yn rhatach ac yn fwy diogel ac ym mis Mehefin symudodd y Thomasiaid yno. Yn ôl pob tebyg, fel y’i dogfennwyd yn Dylan Remembered Volume One, bu oedi wrth symud oherwydd anghydfod gyda’u landlord yn Llandeilo Ferwallt – roedd rhywfaint o dail wedi’i ddanfon a’i adael yn yr ardd ac ni fyddai’n talu’r £1. 10 swllt amdano!

Ym 1943, gyda Cwmdonkin Drive bellach wedi’i werthu o’r diwedd, roedd yn ymddangos  fel pe bai’r Thomasiaid wedi’u hymgartrefu ym Mlaen Cwm. Byddai Dylan a Caitlin yn aros gyda nhw pan oedden nhw rhwng llety – ym 1944 yn yr haf cyn iddyn nhw symud i Majoda yng Nghei Newydd, ac ym 1945 cyn iddyn nhw symud dros dro i Lundain. Erbyn hyn roedd gan Dylan a Caitlin ddau o blant, Llewelyn ac Aeronwy, ac roedd Florence yn fam-gu ffyddlon, a oedd yn arbennig o agos i Aeronwy yn y blynyddoedd diweddarach. Credai Caitlin fod DJ a Florence wedi dechrau ei gwerthfawrogi ar ôl iddi gael plant. Yn Caitlin: Life with Dylan Thomas mae hi’n dweud: ‘Granny Thomas really came into her own when the children were born: she was a great extrovert… she was good with the children, especially Aeron, because that was her line.’

Er nad oes llawer o wybodaeth yn y ffynonellau am DJ a Florrie yn ystod canol y 1940au, ceir cyfeiriadau sy’n awgrymu nad oedd eu hiechyd yn arbennig o dda. Mewn llythyr at Vernon Watkins ar 26 Awst 1944, mae Dylan yn mynegi amheuon ynghylch gadael Aeronwy gyda Florence: ‘[she] is never very well and it’s rather a strain for her to look after Aeronwy for a whole day.’ Pan aeth Florence i Gei Newydd i ofalu am y plant pan oedd Dylan a Caitlin yn mynychu gwrandawiadau prawf rhagarweiniol ynglŷn â ‘Digwyddiad Majoda’ (digwyddiad i’w drafod mewn blog yn y dyfodol), mae Andrew Lycett yn dweud bod DJ wedi aros ym Mlaen Cwm gan ei fod yn ofnadwy o sâl gyda chlefyd y galon o bosib. Ar 5 Mai 1947, wrth ysgrifennu at y cwpl o’r Eidal, mae Dylan yn gwneud cyfeiriad pellach, gan ddweud eu bod yn gobeithio bod Dad yn well a bod Mam yn gallu dal ati. Fodd bynnag, roedd eu hiechyd i ddirywio ymhellach, gyda digwyddiad ym mis Ionawr/Chwefror 1948 yn gatalydd i newid trefniadau domestig y teulu yn barhaol. Yn y blog nesaf byddwn yn archwilio hyn ymhellach.   

This post is also available in: English